Yaşadığımız ya da bulunduğumuz ortamların temizliği sağlığımız açısından önemli. Ancak çeşitli kimyasallar içeren temizlik ürünlerinin dikkatli kullanılması gerekiyor. Uzmanlar ‘‘Temizlik yaparken, örneğin banyo ve tuvaletleri dezenfekte ederken ya da yerleri temizlerken açığa çıkan kimyasal dumanlar akciğerleriniz için görünmez tehlikedir. Uzun vadede geri dönüşü olmayan hastalıklara zemin hazırlayabilir’’ uyarısında bulunuyor… Bilimsel araştırmalarla bu konuda önemli veriler elde edildiğini belirten Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman ile temizlik ürünlerinin akciğer sağlığına etkilerini konuştuk…
Göğüs Hastalıkları Uzmanı Dr. Seha Akduman
Sadece maruz kalındığı süre değil ölçüleri de önemli
Bu ürünlere maruziyet süresi, ölçülerinin az ya da fazla olması da farklı etkiler yaratır. Yüksek konsantrasyonlu kısa süreli maruziyet akut zehirlenmeye yol açar. Düşük/orta konsantrasyonlarla tekrarlayan/uzun süreli maruziyet kronik problemlere (astım, KOAH benzeri değişiklikler) zemin hazırlayabilir.
Genel kural: Yoğunluk+Maruziyet süresi=Risktir.
Temizlik sırasındaki en riskli zamanlar
En yüksek risk genellikle aktif kullanım/duman/gaz açığa çıktığı sırada olur (özellikle kimyasal bir dezenfektan olan klor/kloramin/chloramine, klor gazı, yüksek VOC-uçucu organik bileşikler-salınımı). Bunlar solumak çok zararlıdır.
Ancak bazı uçucu organik bileşikler (VOCs) ve partikül/aerosol formundaki dezenfektan kalıntıları ortamda saatlerce kalabilir; bu süre içinde solunuma etkileri sürebilir. Özellikle kapalı, yetersiz havalandırılmış alanlarda maruziyet süreleri ve yoğunluğu artar.
Kapalı ve küçük alanlarda etkileri çok daha fazladır
Özellikle banyo, tuvalet gibi kapalı alanlarda havalandırma zayıfsa açığa çıkan gazlar ortamda birikir, konsantrasyon yükselir; aerosolize eden spreyler yüzeyden havaya daha fazla parçacık sağlar ve akciğerlere ulaşır. Bu yüzden küçük/kapalı alanlar hem kısa dönemde akut etkileri hem de tekrarlayan maruziyette kronik riskleri büyütür.
Nelere dikkat edilmeli?
– Temizlik ürünlerini çocukların erişemeyeceği yerlerde saklayın; ambalajı açık bırakmayın. Bu ürünleri orijinal ambalajlarında saklayın, içecek olarak tüketilme riskine karşı kavanoz ya da şişelerde muhafaza etmeyin.
– Güçlü kimyasalları (yoğun çamaşır/tuvalet/ocak açıcılar, endüstriyel dezenfektanlar) mümkün olduğunca kullanmaktan kaçının.
-Sprey formülasyonlardan kaçının. Aerosolize ürünler havada daha kolay taşınır ve akciğerlere daha kolay ulaşır.
-Ürün etiketlerini okuyun ve iki ayrı temizlik ürününü sakın karıştırarak kullanmayın.
-Temizlik sonrası pencereleri açın, mümkünse cereyan yaptırın.
-Bu ürünleri solumamaya, mümkünse parfümsüz ve düşük VOC etiketli ürünleri tercih edin.
-Temizlik sırasında ürünleri suyla seyreltin, eldiven-maske kullanın ve pencereleri mutlaka açın.
– Beyaz sirke, karbonat veya çamaşır sodası gibi alternatif ürünler de kullanılabilir.
Hangi belirtide önce ne yapılmalı?
Temizlik ürünleriyle maruziyette hafif irritasyon, kısa süreli öksürükte temiz hava, göz/yüzü
su ile yıkama, bol sıvı alınması da mukozaların zararını azaltmak için önemlidir.
Solunum sıkıntısı, şiddetli öksürük, göğüs ağrısı, bayılma, bilinç değişikliği halinde hastaneye hızlıca başvurmak gerekir. Bu tür bir durumda kimyasal yanık benzeri reaksiyon gelişen akciğer hasarı tehlikelidir ve kalıcı hasar kimyasal yanık benzeri gelişen pnömonit/akut solunum yetmezliği riski olabilir.
Sağlık çalışanları için gözetim ve gerektiğinde solunum fonksiyon testleri önerilir.
Hangileri daha zararlıdır?
Genellikle çamaşır sularında bulunan klor/sodyum hipoklorit (bleach), cam, halı, fayans, ahşap temizlik ürünlerinin içerdiği amonyak, yoğunluğu fazla ve sprey formunda bulunan ürünler daha
toksiktir.
En çok kimler savunmasız?
Astımı veya KOAH gibi önceden var olan solunum hastalığı olanlar, küçük çocuklar, bebekler (hava yolları küçük, solunan doz vücut ağırlığına göre daha yüksek), yaşlılar, hamileler (dolaylı etkiler), alerjisi olan bireyler temizlik ürünlerindeki kimyasallara karşı daha yüksek risk altındadır.
Araştırma sonuçları
Mesleki ve ev temizlik ürünleri kullanımı ile astım riskini artırdığını gösteren birçok bilimsel çalışma var. Örneğin temizlik işi yapanlarda astım sıklığı artmaktadır. Ayrıca bazı büyük çalışmalarda sağlık çalışanları gibi yoğun dezenfektan maruziyeti ile KOAH gelişme riskinde artış da raporlanmıştır. Bu nedenle uzun süreli, sık maruziyetin kronik solunum hastalık riskini artırdığına dair giderek güçlenen kanıt mevcuttur.
Ne gibi sorunlar yaşanır?
Temizlik ürünleriyle temastan sonraki ilk yarım saat içerisinde boğaz yanması, öksürük, hırıltı, göğüs sıkışması, nefes darlığı, baş dönmesi, kusma; yüksek konsantrasyonlarda bronşlarda daralma, akciğer hasarı ve akciğer ödemi görülebilir.
Bazı kimyasallar (özellikle yüksek yoğunluklu klor gibi) ilk birkaç gün içinde gecikmeli akciğer hasarı (örneğin ödem, respiratuvar sıkıntı) oluşturabilir.
Mesleki maruziyet sonucu gelişen astım veya kronik semptomlar ise haftalar–yıllar içinde ortaya çıkabilir. Eğer maruziyetten sonra nefes darlığı, sürekli öksürük, hırıltı veya göğüs ağrısı olursa tıbbi değerlendirme gerekir. Uzun süreli ve yoğun maruziyet ise akciğer kanserine neden olabilir.
