Yediğimiz şeker kana hızla karışır. Pankreas, şekeri hücrelere sokmak için insülin salar.
Sürekli yüksek şeker ve insülin döngüsü, yağ yapımını (trigliserid) artırır, damar iç yüzeyinde (endotel) iltihabı tetikler. Uzun vadede “ileri glikasyon ürünleri” denilen bileşikler damar duvarını sertleştirir; kalp krizi ve inme riski yükselir.
(American Diabetes Association-ADA, Standards of Care 2025;European Society of Cardiology 2021)
“Tatlı + beyaz un + şekerli içecek” üçlüsü trigliseridi hızla yükseltir.
Fruktoz (özellikle şekerli içecek ve şuruplar) karaciğerde yağ üretimini körükler.
Bir süre sonra alkole bağlı olmayan yağlı karaciğer hastalığı gelişebilir.
Trigliseridin kronik yüksekliği, pankreası ve damarları yorar; kalp-damar riskini artırır. (Journal of Hepatology 2022; BMJ 2022 beslenme derlemeleri)
Diyabet ilacı (özellikle insülin veya sülfonilüre) kullananlar hızlı şeker kesince hipoglisemi yaşayabilir. Planlı bir kesintide doktorunuz dozu yeniden ayarlamalı; yanınızda her zaman hızlı şeker (kesme şeker, meyve suyu) bulundurun. (ADA 2025 hipoglisemi yönetimi)
Etiketlerde şeker sakkaroz, glukoz, fruktoz, maltodekstrin, şurup, invert şeker, dekstroz gibi farklı isimlerle saklanır. Pratik sınır 100 gram üründe ≥10 gr şeker ise “yüksek”; ≤5 gr ise “düşük” kabul edilir. İçindekiler listesinde “şeker” ilk üç sıradaysa, o ürün sizin damarlara dost değildir. (WHO, Healthy Diet 2020; AHA, 2024 tüketici rehberi)
Kalorisiz tatlandırıcılar (aspartam, sukraloz, stevia vb.) kısa vadede kalori kısmanıza yardım edebilir. Ancak “çok tatlı” algısını sürdürerek iştahı canlı tutabilir; bazı kişilerde bağırsak mikrobiyotasını etkileyebilir. En güvenli yol, tatlı eşiğini aşağı çekmek; yani giderek daha az tatlı tatlara alışmaktır. (WHO Non-Sugar Sweeteners guideline 2023; Nutrition Reviews 2021)
Aynı kaloride iki ara öğün düşünün: (1) bisküvi + meyve suyu; (2) bir elma + bir avuç ceviz + ayran.
İkincisi lif-yağ-protein içerdiği için mideden daha yavaş boşalır; kan şekeri daha az ve yavaş yükselir, tokluk uzun sürer, akşam tatlı isteği azalır. (ADA 2025 tıbbi beslenme tedavisi; Cleveland Clinic 2023)
Şeker yükü ve insülin direnci, böbrekte sodyum tutulumunu artırarak tansiyonu yükseltebilir. Bu yüzden “damar sağlığı” diyorsak; tuz kadar şekeri de konuşmalıyız. Şeker + tuz + hareketsizlik üçlüsü, kalp ve beyinde felaket ortaklığıdır. (ESC Prevention Guideline 2021)
– Kahvaltıda: Reçel/çikolata kreması yerine peynir + zeytin + domates; ekmeği tam tahıla çevirin.
– Tatlı krizinde: 2 hurma + 10 badem veya 1 küçük muz + tarçınlı yoğurt.
– Atıştırmalık: Kakaosu yüksek (≥%70) küçük bitter çikolata; yavaş yiyin, suyla eşlik edin.
– Soslarda: Kremalı–şekerli sos yok; zeytinyağı + limon/sirke + yoğurt karışımı var. (AHA 2024; WHO 2020)
– Normal: HbA1c (Üç aylık şeker ortalamsı) %5,7’den küçükse
– Pre diyabet: %5,7 – 6,4
– Diyabet: %6,5 ve üzeri
40 yaş üstünde, bel çevresi geniş, hareketsiz veya aile öyküsü olan herkes yılda en az bir kez açlık şekeri ve/veya HbA1c yaptırmalı.
Prediyabet, geri çevrilebilir bir uyarıdır; ilk ilaç yürüyüş + şeker azaltmadır. (ADA, Standards of Care 2025)
Şekerli içecekler (gazlı içecek, enerji içeceği, şekerli soğuk çay/limonata, meyve suyu) kan şekerini çok hızlı yükseltir. “Meyve suyu sağlıklı” algısı yanlıştır; lifsiz şeker yüküdür. Bütün meyve ise lif içerdiği için şekeri daha yavaş yükseltir, tokluk sağlar. Günlük içeceğiniz su, maden suyu, şekersiz çay/kahve olmalı. (AHA Added Sugars Scientific Statement 2023; ADA 2025)
– Tetikleyiciyi bulun: Uykusuzluk ve stres tatlı isteğini büyütür; önce uykuyu düzeltin.
– Gecikme hilesi: “Canım şimdi istiyor” dediğinizde 10 dakika erteleyin; çoğu istek söner.
– Gözden uzak: Evde paketli tatlı veya bisküvi bulundurmayın.
– Açlık yerine alışkanlık mı? Su içip kısa yürüyüşe çıkın; beyin döngüsünü kırar.
– Ödülü değiştirin: Tatlı yerine “kahve + sohbet + parkta tur” gibi kalorisiz ödüller koyun. (Davranışsal tıp derlemeleri 2020; AHA 2024)
Gün 1–2: Tüm şekerli içecekleri (gazlı, enerji, paket meyve suyu) su-maden suyu-şekersiz çayla değiştirin.
Gün 3: Kahvede/çayda şekeri yarıya indirin; 1 hafta sonra sıfır.
Gün 4: Kahvaltıda reçel/çikolata kreması yok; peynir–zeytin–yumurta var.
Gün 5: Etikette 100 g’da 10 gr’dan fazla şeker olan ürünleri alışveriş listenden çıkar.
Gün 6: Tatlı krizinde meyve + yoğurt + tarçın kuralını dene.
Gün 7: Akşam yemeğinden sonra mutfak kapanış saati: su dışında kalori yok.
Gün 8: Haftaya 2 balık (ızgara/fırın); şeker yerine omega-3 kazan.
Gün 9: Evde 3 paketli atıştırmalığı meyve-kuruyemişle değiştir.
Gün 10: Haftalık kontrol: bel çevresi, tartı, açlık şekeri/HbA1c notu.
(WHO 2020; ADA 2025; AHA 2024)
