Bir demans (bunama) türü olan alzheimer, 21.yüzyılın en sessiz ama en büyük salgınlarından biri olarak tanımlanıyor. Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre, her üç saniyede bir kişi alzheimer tanısı alıyor…
Bugün dünyada 55 milyondan fazla insan bu hastalıkla yaşıyor; 2050’ye gelindiğinde sayının 150 milyona ulaşacağı tahmin ediliyor.
Türkiye’de de ciddi bir tabloyla karşı karşıyayız. Ülkemizde
yaklaşık 700 bin alzheimer hastası var. Yani İstanbul’daki büyük bir stadyumu tıklım tıklım dolduracak kadar insanın belleği, her gün biraz daha siliniyor…
Bugün “Dünya Alzheimer Günü’’ Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, hastalıkla ilgili farkındalığı artırmayı hedefleyen bu özel günde hastalığı tetikleyen gizli etkenlere dikkat çekti…
Prof. Dr. Derya Uludüz
Sürekli bildirimlerle bölünen dikkat, işin içine elektromanyetik dalga da girince kalıcı belleği bozar.
Telefon ve bilgisayar kullanımında dikkat sürekli bölünür.
Beynin hafıza merkezi hipokampus sekteye uğrar. Ayrıca ekran ışığı melatonin salgısını azaltarak uyku kalitesini bozar, bu da Alzheimer riskini artırır.
Raf ömrü uzayan gıdalar, beynin de ömrünü kısaltır.
İşlenmiş gıdalar yüksek şeker, trans yağ ve katkı maddeleri içerir. Bu besinler insülin direncini artırarak nöronların enerji üretimini bozar. Bu yüzden beyin açlığı gelişir; uzun vadede nöron kaybı hızlanır.
Depresyon yalnızca ruh halini değil, beyinde hafızanın merkezini küçültüyor. Depresyonda kortizol hormonu yükselir. Bu, hipokampusta nöron kaybına ve küçülmeye yol açar. Depresyon tedavi edildiğinde alzheimer riskinin azalması, bu biyolojik bağın kanıtıdır.
Kilo değil, karın çevresindeki yağlar alzheimer için kırmızı alarmdır. Göbek çevresinde viseral yağ dokusu, sitokin adı verilen iltihap molekülleri salgılar. Bu maddeler beyne ulaştığında nöronlarda kronik inflamasyona yol açar.
40–50’li yaşlarda geniş bel çevresi olan kişilerde ileride demans riskinin yüzde 30–40 arttığı saptanmıştır.
Uzun süre kullanılan mide ilaçları, belleğin en değerli vitaminini tüketir.
Bu ilaçlar B12 vitamininin bağırsaklardan emilimini bozar. B12 eksikliği de sinir hücrelerinin miyelin kılıfını zayıflatır, iletimi aksatır.
Bu da demans için zemin hazırlar. Ayrıca mide asidini bozarak beyinde toksik birikimine yol açar.
Uykusuzluğun ‘çöp’ etkisi
Uykusuz geçen her gece, beynin temizlik ekibi greve başlar. Derin uyku sırasında toksik proteinler, özellikle de beta-amiloid plakları temizlenir. Uykusuzluk ise bu temizliği engeller, plak birikimini hızlandırır. Kronik uykusuzluk yaşayanlarda alzheimer riskinin yüzde 50’ye kadar artması bu mekanizmayla açıklanmaktadır.
Yalnızlık, sigara kadar güçlü bir alzheimer risk faktörü.
Sosyal etkileşim, beynin en karmaşık egzersizidir. Konuşmak, şaka yapmak, duygu paylaşmak; prefrontal korteksi, limbik sistemi ve hipokampusu aynı anda çalıştırır.
Yalnızlık, bu uyarıyı ortadan kaldırarak sinaptik ağların (sinir hücreleri arasındaki bağlantı ağları) paslanmasına yol açar.
Alzheimer yalnızca genetik ya da yaşlılıkla gelişen bir hastalık değil.
Günlük hayatımızdaki küçük ayrıntılar, biz fark etmeden beynimizin geleceğini şekillendiriyor. İşitme sorunlarından hazır gıdalara kadar pek çok etken belleğimizi sessizce törpülüyor.
Alzheimer’ın gizli tetikçilerine karşı;
– İşitme sorunlarınızı ihmal etmeyin, erken dönemde kulak muayenesi ve tedavisi beyninizi korur.
– Trafikten uzak, yeşil alanlarda yürüyüş yapın. Evde hava filtreleri kullanın, egzersizle akciğer kapasitenizi artırın.
Mavi ışıktan uzak durun
– Ekran sürenizi sınırlayın, özellikle uyumadan 2 saat önce mavi ışık yayan cihazları kapatın.
– Düzenli egzersiz yapın, rafine karbonhidratları azaltın ve bel çevrenizi kontrol altında tutun.
B12’nizi düzenli ölçtürün
– Sosyal ilişkilerinizi güçlendirin, kulüp, dernek veya gönüllülük faaliyetlerine katılın.
– Mide koruyucu ilaçları doktor tavsiyesi olmadan uzun süre kullanmayın; B12 vitamininizi düzenli ölçtürün.
– Düzenli uyku rutini oluşturun, uyumadan önce telefon ve bilgisayar ekranlarından uzak durun.
Ev yapımı gıdalarla beslenin
– Lifli beslenin, fermente gıdalara (yoğurt, kefir) yer verin.
– İşlenmiş gıdalardan uzak durun, taze sebze-meyve ve ev yapımı yiyecekleri tercih edin.
– Depresyon belirtilerini görmezden gelmeyin; sosyal bağlarınızı ve fiziksel aktivitenizi artırın. Gerekirse profesyonel destek alın.
Alzheimer nedeni gizli etkenleri şöyle sıralayabiliriz:
Duymuyorsanız dikkat!
İşitme kaybı yalnızca kulakla sınırlı değil; beynin hafıza ağlarını da köreltir. İşitme azaldığında beyin, sesleri çözmek için ekstra enerji harcar. Bu enerji, hafıza ve öğrenmeden sorumlu bölgelerden çalınır ve bu bölgelere enerji yetmez.
Sosyal izolasyon da tabloya eklenince, sinir hücreleri arasındaki iletişim zayıflar.
Hava kirliliği belleğe zarar verir
Şehirde soluduğumuz hava, beyin hücrelerimizi yıllar içinde zehirler. Kirli havadaki PM2.5 partikülleri akciğerlerden kana, oradan da beyne ulaşır. Bu mikroskobik parçacıklar, nöroinflamasyonu tetikler ve alzheimer’da görülen beta-amiloid plakların birikimini hızlandırır.
Uzun süre yoğun kirlilikte yaşayanlarda demans riski yüzde 10–15 artar.
İkinci beyin: Bağırsakların isyanı
Bağırsak florası bozulduğunda, beynimiz de risk altında. Bağırsakta zararlı bakterilerin artışı, bağırsak geçirgenliğini artırır. Ortaya çıkan toksinler kana ve beyne geçerek inflamasyonu tetikler.
