Kolesterol nedir neden yükselir?
Kolesterol, vücudun her hücresinde bulunan mumsu bir yağ türüdür. Karaciğer kolesterol üretir; aynı zamanda hayvansal gıdalardan da alınır. Hücre zarının yapısında, hormon üretiminde, safra asidi sentezinde görevlidir. Yani onsuz yaşam mümkün değildir. Ancak kandaki kolesterol düzeyi fazlalaşırsa sorun başlar. Fazlalık, damar çeperine yerleşerek “plak” oluşturur. Bu plaklar daralma, sertleşme ve nihayetinde tıkanmaya yol açar. (American Heart Association, 2024)
Yumurta, tereyağı, peynir… Hangisi suçlu?
Yıllarca yumurtaya günah keçisi muamelesi yapıldı. Ancak güncel çalışmalar, sağlıklı bireylerin günde 1 tam yumurta tüketmesinde sakınca olmadığını gösteriyor. Çünkü yumurtadaki kolesterol, kandaki seviyeyi tek başına yükseltmez. Daha çok doymuş yağlar ve trans yağlar suçludur. Tereyağı, kuyruk yağı, margarin gibi doymuş yağlar fazla tüketildiğinde LDL’yi yükseltir. Kızartmalarda oluşan trans yağlar ise hem LDL’yi artırır hem HDL’yi düşürür. (British Medical Journal, 2022)
HDL, LDL, trigliserid… Bu terimlerin farkı ne?
Kolesterolün taşıma şekline göre sınıfları vardır:
– HDL (iyi kolesterol): Fazla kolesterolü damarlardan karaciğere taşır. Damarları temizler.
– LDL (kötü kolesterol): Kolesterolü damarlara taşıyan parçacıktır. Fazlası damar duvarına yapışır.
– Trigliserid: Kandaki yağlardır. Fazla şeker, alkol ve karbonhidratla yükselir. Düşman olan kolesterol değil, dengeyi bozan oranlardır.
Örneğin LDL yüksek ama HDL de yüksekse risk bir nebze azalır. HDL düşükse, LDL normal bile olsa risk artar. (Cleveland Clinic, Lipid Guidelines, 2023)
Kolesterol yüksekliğinin 5 sinsi belirtisi
Kolesterol yükselmesi genellikle belirti vermez.
Ancak bazı vücut sinyalleri dikkat çekici olabilir:
– Göz çevresinde sarımsı yağ bezeleri (ksantelazma)
– Bacaklarda yürürken kramp hissi
– Erkeklerde ereksiyon problemi
– Göğüs ağrısı ya da sıkışma hissi
– Çabuk yorulma ve nefes darlığı
Bu belirtiler ortaya çıkmadan önce kontrol şart. 50 yaş üstü herkesin yılda en az bir kez tam lipid profili yaptırması önerilir. (American College of Cardiology, 2024)
Kolesterol dostu 5 temel alışkanlık
1- Lifli gıdaları artırın: Yulaf, nohut, elma, pazı, keten tohumu
2- Omega-3 yağları tercih edin: Ceviz, semizotu, uskumru, sardalya
3- Kızartma yerine haşlama–ızgara–buhar
4- Günde 30 dakika yürüyüş
5- Fazla kilolardan kurtulun: Her 5 kilo kayıp, LDL’yi 8–10 mg düşürebilir. (Harvard Health Publishing, 2022)
Kan testinde hangi sayıya dikkat etmeli?
Kolesterol testinde sadece toplam değere bakmak yanıltıcıdır. Aşağıdaki değerlere birlikte bakılmalı:
Statinler: Gerekli mi, fazla mı?
Kolesterol düşürücü ilaçlar, özellikle statinler, LDL seviyesini etkili biçimde azaltır.
Ayrıca damar içindeki plakların iltihaplanmasını da önler. Bu yönüyle sadece yağ düşürmekle kalmaz, kalp krizine karşı koruyucudur.
Ancak her yüksek kolesterol hastasına statin verilmez. Risk değerlendirmesi önemlidir: yaş, tansiyon, şeker, sigara gibi faktörlere göre karar verilir. (Mayo Clinic, Statins Explained, 2023)
Halk arasında “karaciğeri bozar” endişesi olsa da, düzenli takipte ciddi zarar nadirdir. Doktor kontrolünde kullanılırsa faydası zarardan büyüktür.
Statinler libidoyu düşürür mü?
Statin kullanan bazı kişilerde cinsel isteksizlik, sertleşme sorunu ya da genel yorgunluk şikayetleri bildirilmiştir. Ancak bu etkiler doğrudan statine mi, yoksa zaten var olan damar sorunlarına mı bağlı, hâlâ tartışmalıdır. Kolesterol vücuttaki testosteron üretiminde rol oynar. Statinler bu üretimi dolaylı olarak baskılayabilir. Ancak çoğu çalışmada libido düşüklüğü vakalarının az sayıda ve geçici olduğu görülmüştür. (Cleveland Clinic, Statins and Sexual Health, 2023)
Özellikle yüksek dozda statin kullanan, yaşça ileri ve başka hastalıkları olan kişilerde bu risk biraz artabilir. Bu durumda doz ayarı ya da başka statin türüne geçişle çözüm mümkündür.
YARIN:
– Aspirin hâlâ her yaşta öneriliyor mu?
– Doğal kan incelticiler: Nar, zerdeçal, omega-3 işe yarar mı?
– Damar tıkanıklığında kimler ilaçsız kalmamalı?
– “Bende pıhtı atar mı?” sorusuna bilimsel yanıtlar.
