60 yaş üstü bireylerin %40’ının günde beş ya da daha fazla ilaç kullandığı biliniyor. Bu durum, polifarmasi olarak adlandırılıyor ve yaşla birlikte artış gösteriyor. Gereksiz ilaçlar sadece maddi yük değil, karaciğer, böbrek ve mide gibi organlara da ekstra yük bindiriyor. (WHO, 2024)
Türkiye’de yapılan bir araştırmaya göre ise 65 yaş üstü kişilerin %22’sinde en az bir ilacın tıbben gereksiz olduğu tespit edilmiş. (Anadolu Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, 2023)
Proton pompa inhibitörleri (mide koruyucular), düşük doz aspirin, bazı vitamin-mineral takviyeleri ve kas gevşeticiler en sık gereksiz kullanılan ilaçlar arasında yer alıyor.
Bir ilacın yan etkisi, başka bir ilacın kullanımını gerektirebiliyor. Örneğin, uzun süreli mide koruyucu kullanan biri B12 eksikliği yaşarsa, B12 takviyesi almaya başlayabiliyor. Bu takviye mide bulantısına sebep olursa, bulantı giderici ilaç kullanımı da ekleniyor. Bu döngü, “reçete zinciri” olarak biliniyor ve yaşlılarda polifarmasinin başlıca nedenlerinden biri. (Canadian Medical Association Journal, 2023)
1. İlacın başlama nedeni olan sağlık sorunu ortadan kalkmışsa.
2. İlacın yan etkileri, faydasından fazlaysa.
3. Daha güvenli bir alternatif mevcutsa.
4. İlacın etkisi, yaşam tarzı değişiklikleriyle sağlanabiliyorsa.
5. İlacın dozu, yaş ve kilo değişikliklerine göre güncellenmemişse. (British Medical Journal, 2023)
– İlaçları asla kendi başınıza bırakmayın.
– Doktorunuzla birlikte hangi ilacın hangi sırayla azaltılacağı konusunda bir plan belirleyin.
– Yan etkiler veya semptomlar tekrar başlarsa, plan gözden geçirilmelidir.
– Kan tahlilleri ve tansiyon/şeker ölçümleriyle süreç izlenmelidir.
– Gereksiz ilaçlar bırakılırken, gerekli tedavilerin aksatılmamasına dikkat edilmelidir.
1. İlaç listenizi çıkarın ve hangi ilacı ne zaman ve neden almaya başladığınızı yazın.
2. Doktorunuzla görüşün ve ilaç listenizi göstererek her ilaç için “Hâlâ gerekli mi?” diye sorun.
3. Yaşam tarzınızı değiştirmeyi hedefleyin. Örneğin, reflü için mide koruyucu yerine akşam yemeğini daha erken yemek, kahve ve asitli içecekleri azaltmak gibi.
Deprescribing, gereksiz hale gelmiş veya risk-fayda dengesi bozulmuş ilaçların kontrollü bir şekilde bırakılması sürecidir. Amaç, tedaviyi basitleştirmek, yan etki riskini azaltmak ve yaşam kalitesini artırmaktır. Bu süreç mutlaka doktor kontrolünde yürütülmelidir, çünkü bazı ilaçların aniden kesilmesi tehlikeli olabilir. (JAMA Internal Medicine, 2023)
Kolesterol düşürücüler (statinler): Kalp krizi veya felç geçirenler için hayati önem taşır. Ancak sadece koruyucu amaçlı başlanan ve yıllar içinde risk faktörleri azalmış kişilerde gerekliliği yeniden değerlendirilmelidir.
Mide koruyucular (proton pompa inhibitörleri): Reflü veya mide ülseri tedavisinde kısa süreli kullanılır. Ancak uzun süreli kullanımda B12 eksikliği, magnezyum düşüklüğü ve kemik erimesi riski artar.
Ağrı kesiciler: Kronik ağrı için sürekli NSAID kullanımı mide kanaması, böbrek hasarı ve tansiyon yükselmesine yol açabilir.
Vitamin-mineral takviyeleri: Eksiklik yokken uzun süre yüksek doz vitamin almak karaciğer, böbrek veya damar sağlığına zarar verebilir. Özellikle yağda çözünen vitaminler (A, D, E, K) vücutta birikir.
Tansiyon: Düzenli yürüyüş, tuz kısıtlaması ve kilo kaybıyla ilaç sayısı ve dozu azaltılabilir.
Reflü: Akşam yemeğini erken yemek, kafein ve asitli içecekleri sınırlamak mide koruyucu ihtiyacını ortadan kaldırabilir.
Kolesterol: Liften zengin beslenme, doymuş yağın azaltılması ve omega-3 alımı statin dozunun düşürülmesini sağlar.
Tip 2 Diyabet: Düzenli egzersiz ve düşük glisemik indeksli beslenme ile bazı hastalar tek ilaçla veya ilaçsız devam edebilir. (American College of Lifestyle Medicine, 2024)
– Balık yağı, zerdeçal, koenzim Q10, probiyotikler… Gerçekten işe yarıyor mu?
– Hangi doğal takviyelerin bilimsel kanıtı güçlü?
– Plasebo etkisiyle gerçek etki nasıl ayırt edilir?
– “Doğal” diye düşündüğünüz bazı takviyeler hangi durumlarda zararlı olabilir?
