Geç uyumak unutkanlığa yol açar mı?

Bilim insanları, uyku düzenimizin ve kalitesinin sağlığımız ve yaşam süremiz üzerindeki doğrudan etkisini vurguluyor. Ancak uyku, son yıllarda en çok ihmal edilen rutinlerden biri haline geldi.

Nöroloji Uzmanı Prof. Dr. Derya Uludüz, gece geç yatmanın zihinsel kapasiteyi zayıflattığını belirterek, bu yanlış alışkanlığın zamanla beyinde “unutkanlık kısırlığına” yol açabileceğini söylüyor. Sağlıklı bir beyin için uykuya öncelik vermenin büyük bir yatırım olduğunu vurgulayan Prof. Uludüz, şu bilgileri paylaştı:

Uykusuzluğun Zararları

Bilimsel araştırmalar, uyku sorunu yaşayanların kalp krizi, felç, diyabet, hipertansiyon, obezite, reflü ve alerjik rahatsızlık risklerinin daha yüksek olduğunu gösteriyor. Tekrarlayan uyku sorunları, depresyon, kronik yorgunluk, romatizmal sorunlar ve hatta sedef hastalığı, egzama gibi cilt sorunlarıyla ilişkilendirilebiliyor.

Stres Hormonu Artışı

Gece geç saatlere kadar uyanık kalmak, vücuttaki stres hormonu kortizol seviyesini artırıyor. Yüksek kortizol seviyesi, hafıza merkezi hipokampüsteki hücrelere zarar vererek uzun vadede unutkanlığa neden olabiliyor.

Uykusuzluk Beyni Nasıl Etkiler?

Birçok kişi farkında değil ama uykusuzluk beyin için şu olumsuzluklara yol açar:

Toksin Temizliği Yarım Kalır: Derin uyku (non-REM) sırasında çalışan glimfatik sistem, gün boyunca biriken toksinleri temizler. Uyku süresi kısaldığında veya geç saatlerde uyunduğunda bu temizlik eksik kalır ve beyin, adeta biriken atıklar içinde çalışır.

Bellek Zayıflar: Öğrendiğimiz bilgiler, özellikle derin uyku sırasında hipokampüsten düşünce merkezine (neokorteks) aktarılır. Geç yatmak ve az uyumak, bu bilginin uzun süreli hafızaya geçmesini engeller. Sonuç olarak, dün öğrendiklerimizi bulanık hatırlarsınız.

Onarım Yapılmaz: Uykunun derin evrelerinde hücresel onarım ve yenilenme başlar. DNA hasarları uyku sırasında daha etkili bir şekilde tamir edilir. Bu onarım süreçleri yaşlanmayı yavaşlatır ve uzun ömür için destekleyici rol oynar. Uykusuzluk ise bu onarımı engeller.

Dikkat Edilmesi Gerekenler

Kaliteli bir uyku için şu noktalara dikkat etmek önemlidir:

• Gün içinde şekerleme yapmayın.
• Akşam yemeklerini erken saatte yiyin.
• Uykudan önce fazla sıvı tüketmeyin.
• Çay ve kahve tüketimini azaltın ve geç saatlerde tüketmeyin.
• Yatmadan önce duş alın, kitap okuyun ve odanızı havalandırın.
• Yatak odanızda televizyon, bilgisayar ve cep telefonu bulundurmayın.

Neden Gece Lambası Kullanılmamalı?

Karanlıkta beyin melatonin üretir. Bu hormon, uykuya dalmayı kolaylaştırır, uyku süresini uzatır ve uyku kalitesini artırır. Aynı zamanda nörodejenerasyona karşı koruma sağlayarak demans riskini azaltır. Bu nedenle yatak odanızda gece lambası kullanmamalı, karanlıkta uyumalısınız. Dışarıdan ışık geliyorsa uyku maskesi kullanabilirsiniz.

Testler de Doğruluyor

2022 yılında yapılan geniş kapsamlı bir araştırma, gece 24:00’ten sonra uyuyanların bellek ve dikkat testlerinde %15-20 daha düşük performans gösterdiğini ortaya koymuştur. Bu etki özellikle 20-40 yaş arası kişilerde daha belirgindir.

Risk Altındaki Gruplar

• Öğrenciler ve genç yetişkinler
• Gece vardiyasında çalışanlar
• Yeni ebeveynler (özellikle anneler)
• Uyku düzeni bozulmuş dijital içerik tüketicileri

Çözüm Önerileri

Beyin sağlığınız için uykunuzdan çalmayın. İşte sağlıklı bir uyku rutini oluşturmanın yolları:

• Biyolojik saatle uyum sağlayın: Saat 23:00’ten sonra vücut doğal olarak melatonin salgılar. Bu saate direnmemek, beyin için onarıcı sürecin başlamasına izin vermek demektir.
• Uyku rutini oluşturun: Her gün aynı saatte yatıp kalkmak, sirkadiyen ritmi korur ve zihinsel berraklık sağlar.
• Ekran maruziyetini azaltın: Uyumadan en az 1 saat önce telefon, tablet, bilgisayar gibi mavi ışık yayan cihazlardan uzak durun.
• Gece geç saatte yemek tüketmeyin: Gece geç yemek, melatonin salınımını ve derin uykuya geçişi bozar.