Evet, araştırmalar uykusuzluğun testosteron seviyelerini düşürdüğünü gösteriyor. Günde 5 saatten az uyuyan erkeklerde testosteron seviyelerinde %10-15 oranında bir azalma gözlemlenmiş. Sadece bir haftalık az uyku bile sabah testosteron seviyelerini ortalama %15 düşürebiliyor (Chicago Üniversitesi, 2011). Uyku apnesi gibi oksijen seviyesini düşüren durumlar da testosteron üretimini olumsuz etkiliyor ve tedavi edilmediğinde ciddi düşüşlere yol açabiliyor (Journal of Clinical Sleep Medicine, 2017). Geç yatıp geç kalkma gibi sirkadiyen ritim bozuklukları da luteinize edici hormon (LH) salgısını azaltarak testosteron üretimini yavaşlatıyor (Sleep Medicine Reviews, 2022). Testosteron üretimi özellikle derin uyku evrelerinde gerçekleşiyor. Uykusuzluk hem hormon dengesini hem de günlük enerji seviyelerini bozuyor (Journal of the American Medical Association, 2011).
Testosteron artırıcı takviyeler kullanırken dikkatli olmak gerekiyor. Etki kişiden kişiye değişir; genetik yapı, bağırsak emilimi ve mevcut eksiklikler etkilidir. Tüm doğal ürünler güvenli değildir; karaciğer enzimleriyle etkileşime girebilir veya kullandığınız ilaçlarla çakışabilirler. Kontrolsüz kullanım karaciğer hasarı, kan basıncı artışı veya ruh hali değişiklikleri gibi yan etkilere yol açabilir (Cleveland Clinic, 2023).
Piyasada birçok doğal testosteron artırıcı ürün bulunsa da, hepsi aynı etkiye sahip değil.
Tribulus terrestris: Libidoyu artırabilir ancak testosteron üzerinde net bir etkisi kanıtlanmamıştır. Bazı çalışmalarda sadece genç sporcularda etkili olduğu görülmüştür.
Maca kökü: Enerji ve cinsel isteği artırabilir ancak doğrudan testosteron artışını desteklediğine dair kanıt yetersizdir.
Çinko: Eksikliğinde testosteron seviyeleri düşer. Ancak fazla çinko da bağışıklığı baskılayabilir. Özellikle idrar söktürücü ilaç kullananlarda çinko eksikliği daha sık görülür. Erkekler için günlük önerilen doz 15-30 mg’dır (Nutrition, 2007).
Ashwagandha: Stres azaltıcı etkisiyle dolaylı olarak testosteronu destekleyebilir. Kortizol (stres hormonu) seviyelerinin düşmesiyle testosteron artabilir ancak uzun vadeli etkileri tartışmalıdır (Journal of Dietary Supplements, 2021).
Testosteron düşüklüğünde ilk adım yaşam tarzı değişiklikleri olmalıdır. Uyku düzeni, kilo kontrolü, beslenme, stres yönetimi ve yeterli D vitamini alımı temel taşlardır. İlaç veya hormon tedavisi, bu adımlar sonuç vermezse değerlendirilmelidir.
Testosteron Replasman Tedavisi (TRT), kan seviyesi gerçekten düşükse ve belirgin semptomlar varsa düşünülür. Ancak her düşük testosteron değeri tedavi gerektirmez. Tedaviye başlamadan önce sabah saatlerinde en az iki farklı test yapılmalıdır. Total testosteron değeri 300 ng/dL’nin altında ve libido düşüklüğü, kas kaybı, halsizlik, depresyon gibi eşlik eden semptomlar varsa tedavi düşünülebilir. Jel, enjeksiyon, implant veya ağızdan alınan formları mevcuttur. Ancak tedavi süresince prostat kanseri riski, kalp hastalıkları ve hematokrit düzeyi yakından izlenmelidir (Endocrine Society Guidelines, 2018).
Hayır. Prostat veya meme kanseri tanısı olanlar, yüksek hematokrit (>54) seviyesi olanlar, ciddi kalp hastalığı olanlar ve tedavi edilmemiş uyku apnesi olanlar için hormon tedavisi önerilmez (Mayo Clinic, 2022). Yan etkiler arasında sivilce, ödem, meme büyümesi ve kısırlık sayılabilir. TRT, vücudun kendi testosteron üretimini baskılayabilir.
Alternatif olarak, HCG (İnsan Koryonik Gonadotropini) gibi ilaçlarla vücudun kendi testosteron üretimi uyarılabilir veya klomifen sitrat gibi östrojen bloke edicilerle beyin-testis hattı aktive edilebilir (Journal of Urology, 2016).
Melatonin sadece uykuyu düzenleyen bir hormon değil, aynı zamanda antioksidan özellikleriyle testis sağlığını da korur. Gece karanlığında salgılanır. Mavi ışık (telefon, ekranlar vb.) gece melatonin salgısını baskılayarak gece testosteron zirvesini düşürür (Sleep Health Journal, 2020). Bu da dolaylı olarak testosteron seviyelerini düşürür (Sleep Medicine Reviews, 2022).
D vitamini sadece kemik sağlığıyla değil, testosteron üretimiyle de doğrudan ilişkilidir. Eksikliği erkeklerde düşük testosteron riskini artırır. Çalışmalar, D vitamini takviyesiyle testosteronda %10-20 artış olabileceğini gösteriyor. Günde 2.000-4.000 IU D3 vitamini takviyesi, eksikliği olan erkeklerde hormon seviyelerini yükseltebilir. Ancak gereksiz ve yüksek doz risklidir; mutlaka ölçüm sonrası başlanmalıdır (Hormone and Metabolic Research, 2012).
