Tel Aviv Üniversitesi’nden bir ekip, bu yüzyıllık sorunun cevabını, beynin en ücra köşesinde saklanan küçük hücrelerde buldu. Nature Neuroscience dergisinde yayımlanan bu çığır açıcı araştırmaya göre, uyku; beynin atık biriken sokaklarını süpüren “hücresel temizlik” mekanizmasının ta kendisi.
Uyku beynin günlük reset düğmesi olduğunu kanıtladı. Ve bu reset düğmesine basmamak, sizi Alzheimer gibi kronik hastalıkların kucağına itiyor.
İşin sırrı, beynin asıl patronu sandığınız nöronlarda değil, onlara destek çıkan glia hücrelerindeymiş (astrositler). Beyninizin o gün boyunca ürettiği tüm atık ve toksinler (özellikle Alzheimer’a yol açan beta-amiloid proteinleri) bu hücreler tarafından gece boyu temizleniyor.
Prof. Dr. Itzhak Fried, bu mekanizmayı optogenetik teknikle fareler üzerinde deney yaptı. Araştırma sonuçları ise oldukça şarşırtıcı. Beyin gece yarısı bir fabrika vardiyasına dönüyor. Uyku sırasında beynin içindeki sıvılar (interstisyel sıvı) artıyor, bu da glia hücrelerini aktive ediyor. Bu hücreler, toksinleri adeta bir “çöpçü” gibi emerek, lenfatik sisteme taşıyor.
Toksinler, gece boyu inanılmaz bir hızla temizleniyor. Araştırmacılar, temizliğin gece %90’a yakın verimle gerçekleştiğini kanıtladı. Uyku, beynin günlük atıklarını toplayan bir “çöp kamyonu” gibi çalışıyor. Gece beyin “bakım modu”na geçebiliyor.
Araştırmacılar, fareleri gün boyu uyanık tutarak aynı deneyleri tekrarladılar. Uyku yoksunluğu sırasında glia hücrelerinin toksin temizleme hızı %70 oranında yavaşladı.
Bu yavaşlama, beta-amiloid birikimini artırıyor. Beyniniz, çöple dolu bir şehir gibi çalışmaya başlıyor. Uykusuzluk, bu toksik birikime yol açarak, Alzheimer riskini tam yüzde 40’a yükseltiyor.
Prof. Fried: “Uyku eksikliği, beyni ‘çöp dolu’ bırakıyor ve kronik hastalıkların kapısını aralıyor” dedi. Yani uyanık kalmak, sadece yorgunluk değil, beyne birikmiş ölümcül atık yığınları anlamına geliyor.
Bu keşfin en büyük yankısı tıp dünyasında oldu. Küresel olarak yetişkinlerin %35’ini etkileyen uykusuzluk salgını (insomnia) için umut doğdu.
Uyku hijyeni, en basit ve en etkili “süper güç” olarak resmen kanıtlandı. Hastaneler, ilaç yazmak yerine, beynin fabrika ayarını koruması için “7 saat uykuyu” reçete edecek.
Sizce gece 7 saat uyku, geleceğin en iyi yatırımı mıdır? Yoksa uykusuzlukla biriken beta-amiloid, tüm küresel kaostan daha mı tehlikelidir?
Kaynak: Nature Neuroscience dergisi ve Tel Aviv Üniversitesi resmi açıklamalarından derlenmiştir.
Not: Görseller yapay zeka ile üretilmiştir.
